Het christendom is vanaf de vijfde eeuw bewijsbaar in Maastricht aanwezig. Grafstenen en aardewerk met christelijke symbolen getuigen daarvan. Het aardewerk werd ten zuiden van de Onze-Lieve-Vrouwekerk gevonden; de grafstenen komen van het Romeinse grafveld, gelegen op het eerste Maasterras ten westen van de versterkte bruggehoofden aan weerszijden van de Romeinse Maasbrug. Het grafveld lag duidelijk van de grote legerweg van Keulen naar de Kanaalkust, die in Maastricht de Maas kruiste en de directe oorzaak is van het ontstaan van de stad.
Herdenkingskapel Servatius
Rond 450 na Christus werd op dat grafveld Servatius begraven, bisschop van de Tongeren. Boven zijn graf verrees een Romeinse stenen Herdenkingskapel van ongeveer vier bij vier meter, met een ingang gekeerd naar de Romeinse weg. Vlak ernaast werd een doopbekken aangetroffen.
De rol van Monulphus
Wat van Servatius bekend is, is afkomstig uit een getuigenis die een eeuw na zijn overlijden werd gedaan door historicus-bisschop Gregorius van Tours. Servatius werd begraven “aan de grote weg bij de brug”. Eind zesde, begin zevende eeuw werd er een 'grote kerk' boven op zijn graf gebouwd. Namelijk door Monulphus, een van zijn opvolgers als bisschop van Tongeren. Daarmee wekte bisschop Monulphus zijn voorganger Servaas als het ware tot leven. Bij de 'grote grafkerk' ontstond spoedig een abdij. Vlak bij verrezen het eerste Witte-Vrouwenklooster en de palts, een tijd lang het regeringscentrum van het Middenrijk “Lotharingen”.
Ontstaan van twee steden
Deze gebouwen vormden samen met de bijbehorende ondersteunende gebouwen een tweede stad. Deze bleef nog lang afgezonderd van de eerste stad, die tot stand was gekomen in en rond het Maastrichtse bruggenhoofd. In dat voormalige castrum was de Romeinse tempel omstreeks 400 vervangen door een christelijke kerk, de zetel van de bisschoppen van Tongeren te Maastricht. Bisschops- en Grafkerk, als middelpunten van twee ommuurde, stedelijke nederzettingen. Ze vormen de basis van het latere tweeherige Maastricht: één stad van de bisschop (van Luik), de andere van de Duitse keizer en later de hertog van Brabant.